Nawożenie ziemniaka

Nawożenie ziemniaka

Plonowanie i parametry jakościowe ziemniaka determinowane są zarówno potencjałem genetycznym odmiany, warunkami glebowymi i klimatycznymi, jak również stosowaną agrotechniką. Uzyskiwane w Polsce plony bulw ziemniaka charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem. W kształtowaniu plonów ziemniaka istotne znaczenie ma wapnowanie gleby, które jest konieczne na glebach o odczynie kwaśnym. Wpływa ono między innymi na poprawę odporności bulw na zgnilizny i uszkodzenia mechaniczne oraz zwiększenie w nich zawartości skrobi.

Wielkość i struktura plonu bulw ziemniaka w dużym stopniu determinowana jest nawożeniem mineralnym. Dobry jakościowo plon bulw wymaga zapewnienia podczas całego wzrostu roślin odpowiedniego poziomu nawożenia azotem, przy jednoczesnym stworzeniu korzystnych warunków do pobierania pozostałych składników pokarmowych.

Ziemniak to roślina charakteryzująca się dużymi potrzebami pokarmowymi w stosunku do azotu, fosforu i potasu. Z plonem 40 ton bulw i odpowiednią masą łęcin ziemniak przeciętnie pobiera z gleby 200 kg N, 60 kg P₂O₅, 310 kg K₂O, 45 kg CaO, 25 kg MgO i niewielkie ilości mikroskładników. Przy wyższych plonach potrzeby ziemniaka są proporcjonalnie wyższe. Istotne znaczenie w uprawie ziemniaka odgrywa odpowiednie zaopatrzenie roślin w potas. Należy podkreślić, że podstawowym czynnikiem ograniczającym dynamikę wzrostu biomasy ziemniaka jest niedobór azotu, z kolei składnikiem warunkującym transport asymilatów, stanowiących produkty fotosyntezy z liści do bulw jest potas.

Nawożenie organiczne w uprawie ziemniaka

W uprawie ziemniaka zasadniczym nawozem naturalnym jest obornik, który wzmaga działanie nawożenia mineralnego. Zwiększa on zawartość skrobi w bulwach ziemniaka oraz poprawia jego właściwości smakowe. W uprawie ziemniaka można stosować także nawozy zielone i komposty. Źródłem zarówno substancji organicznej, jak i składników mineralnych jest również rozdrobniona i przyorana słoma, miedzy innymi zbóż. Jednak ze względu na niekorzystny stosunek węgla do azotu w słomie, który wynosi w zależności od jej rodzaju 62-100:1, łącznie z nią należy zastosować azot, np. w formie mocznika lub też gnojowicę. Ma to na celu zapobieganie biologicznemu uwstecznianiu azotu w trakcie mineralizacji słomy.

Nawożenie azotowe

Spośród wszystkich składników nawozowych największe znaczenie plonotwórcze odgrywa azot, który wywiera bardzo duży wpływ na skład chemiczny i wartość konsumpcyjną bulw. Reakcja ziemniaka na nawożenie tym pierwiastkiem zależy w dużym stopniu od dawki oraz terminu jego aplikacji. W przypadku wcześniejszych odmian ziemniaka należy stosować niższe dawki azotu niż w uprawie odmian późniejszych. Stosowanie za niskich dawek azotu prowadzi do ograniczenia wzrostu i rozwoju roślin, a tym samym zmniejszenia uzyskanych plonów. Wzrastające nawożenie azotowe przyczynia się do zwiększenia liczby bulw i udziału bulw dużych. Natomiast przy stosowaniu zbyt dużych dawek azotu dochodzi do nadmiernego rozwój części nadziemnych roślin, przy jednoczesnym opóźnieniu gromadzenia plonu użytkowego, dlatego też plon bulw ziemniaka ulega zmniejszeniu. Nadmierne nawożenie azotowe opóźnia dojrzewanie oraz zwiększa podatność roślin na zarazę ziemniaka oraz choroby wirusowe i parcha zwykłego. Następuje również pogorszenie jakości konsumpcyjnej i trwałości przechowalniczej bulw, co w znacznym stopniu zwiększa ich podatność na uszkodzenia mechaniczne, na przykład podczas transportu czy przechowywania. Następuje obniżenie ilości tworzonego białka, zawartości witaminy C i kwasu cytrynowego oraz pogorszenie walorów smakowych. Dochodzi do zmniejszenia zawartości suchej masy, skrobi i potasu w bulwach, przy jednoczesnym zwiększeniu ilość związków azotowych, w tym między innymi aminokwasów, amidów i azotanów. Zwiększa się również zawartości kwasu chlorogenowego i cukrów redukujących oraz wzrasta podatność bulw na ciemnienie miąższu.

Wielkość i struktura plonu bulw zależy od zastosowanej formy azotu. Pomimo, że ziemniak pobiera wszystkie formy azotu, jednak w przypadku odmian wcześniejszych zalecany jest azot w formie saletrzanej i amonowej, na przykład w postaci saletry amonowej lub saletrzaku, natomiast w nawożeniu odmian późniejszych preferowane jest stosowanie formy amidowej azotu (mocznik).

Stosunek N:P:K w nawożeniu ziemniaka

Intensywność nawożenia fosforem i potasem zależy zarówno od dawki azotu, jak również od odmiany i kierunku użytkowania. W nawożeniu ziemniaka istotne znaczenie odgrywają nie tylko dawki podstawowych makroskładników, ale również odpowiedni stosunek azotu do fosforu i do potasu, który ulega zmianie w zależności od poziomu nawożenia azotowego oraz kierunku użytkowania. W uprawie ziemniaka jadalnego zalecane jest stosowanie nawożenia N:P:K w stosunku 1:1:2-2,5, bądź też 1:1:1,5. Z kolei w uprawie ziemniaka skrobiowego (z przeznaczeniem dla krochmalnictwa, gorzelnictwa i suszarnictwa) stosunek makroskładników zależy od dawki aplikowanego azotu. Przy dawce azotu na poziomie niższym niż 100 kg na hektar stosunek N:P:K powinien kształtować się na poziomie 1:1:1,5, natomiast przy stosowaniu azotu w dawce wyższej niż 100 kg/ha na poziomie 1:1,2:1,2-1,3 (względnie 1:1:1,2-1,3). Na glebach zasobnych w fosfor i potas dawki tych składników pokarmowych mogą być obniżone.

Nawożenie fosforowe

W uprawie ziemniaka nawożenie fosforowe jest szczególnie istotne we wczesnych  jego fazach rozwojowych. Warunkuje ono liczbę zawiązywanych bulw i ich wielkość. Dodatkowo pierwiastek ten wpływa na przyspieszenie rozwoju i dojrzewania roślin oraz zwiększa odporność bulw na choroby czy uszkodzenia mechaniczne, jak również poprawia ich właściwości przechowalnicze. W większości przypadków nawożenie fosforowe skutkuje zwiększeniem plonu bulw ziemniaka, jednak nie zawsze związane jest ze wzrostem części handlowej plonu, bowiem niekiedy może dochodzić do wytworzenia większej ilości bulw małych.

Dlaczego potas jest ważny w uprawie ziemniaka?

Ziemniak pobiera duże ilości potasu z gleby, niekiedy przewyższające jego potrzeby pokarmowe. W całkowitej akumulacji makroskładników w ziemniaku udział potasu jest największy stanowiąc około 40%. Tylko w warunkach dobrego zaopatrzenia ziemniaka w potas akumulacja biomasy w bulwach zachodzi do końca wegetacji, co w konsekwencji daje wyższy plon, charakteryzujący się lepszą jakością technologiczną. W okresie maksymalnej akumulacji potasu przez ziemniaka, który przypada na czas formowania bulw, nagromadzenie tego pierwiastka przekracza powyższą wartość o około 15 – 25%, co świadczy o tym, że rzeczywiste potrzeby ziemniaka w stosunku do potasu, w odniesieniu do innych pierwiastków, są jeszcze większe.

Potas wpływa na plonowanie i strukturę plonu bulw, zwiększając udział bulw handlowych. Przy dobrym zaopatrzeniu roślin w ten pierwiastek zwiększa się bowiem udział bulw średnich i dużych. Dodatkowo w mniejszym stopniu występują bulwy zdeformowane. Potas usprawnia transport asymilatów do bulw, poprawia ich parametry przechowalnicze oraz zwiększa zawartość potasu i kwasu cytrynowego w bulwach, co skutkuje ich mniejszą podatnością na ciemnienie miąższu. Zwiększa zawartość suchej masy i skrobi w bulwach. Wspomaga odporność ziemniaka na choroby, między innymi na zarazę ziemniaka czy mokrą zgniliznę bakteryjną oraz zwiększa trwałość mechaniczną skórki, a także zmniejsza podatność bulw ziemniaka na uszkodzenia w trakcie zbioru i transportu.

Przy niedostatecznym nawożeniu potasowym dochodzi do zmniejszenia plonu i wielkości bulw. Niedobór potasu przy dużej ilości azotu w glebie przyczynia się do nagromadzenia znacznych ilości azotu mineralnego w liściach i bulwach ziemniaka oraz azotu organicznego w postaci aminokwasów i glikozydów. Z kolei duże dawki potasu prowadzą do obniżenia zawartości suchej masy w bulwach ziemniaka, na skutek wzmożonego pobierania wody przez rośliny. Efekt ten dodatkowo jest wzmacniany przez chlor obecny w nawozach potasowych. Wyższe dawki tego składnika wpływają również na obniżenie zawartości skrobi w bulwach oraz pogarszają ich odporność na uszkodzenia mechaniczne.

Jaki nawóz potasowy pod ziemniaka?

Wpływ potasu na parametry jakościowe bulw ziemniaka zależy od rodzaju zastosowanego nawozu potasowego. Ziemniak należy do roślin średnio wrażliwych na chlor, stąd też w jego uprawie zalecane jest stosowanie nawozów potasowych w formie siarczanu potasu. Aplikacja siarczanu potasu wiąże się ze zwiększeniem zawartości skrobi, aminokwasów egzogennych oraz witaminy C.

W uprawie ziemniaka można też stosować wysokoprocentowe sole potasowe, pamiętając że im wyższa zawartość potasu w nawozie, tym niższa jest ilość szkodliwego chloru. Jednak, aby ograniczyć negatywny wpływ chloru na rośliny, nawozy potasowe chlorkowe zaleca się stosować co najmniej 3 tygodnie przed sadzeniem ziemniaków lub też w okresie jesiennym. Da to możliwość przemieszczenia się większości chloru w głąb profilu glebowego. Wysoka zawartość chloru w glebie prowadzi bowiem do uszkodzeń kiełków w początkowej fazie wzrostu oraz zmniejsza zawartość skrobi w bulwach ziemniaka. Obserwowane niższe plonowanie ziemniaka, przy zastosowaniu formy chlorkowej potasu, związane jest z wpływem chloru na zmniejszenie tempa translokacji składników pokarmowych z liści do bulw, co prowadzi do wolniejszego gromadzenia plonu bulw. Wysokie dawki potasu w formie chlorku potasu mogą obniżać ilość suchej masy, skrobi, związków azotowych, fosforu i witaminy C.

Dokarmianie dolistne ziemniaka

W uprawie ziemniaka pozakorzeniowo z makroelementów najczęściej stosuje się azot, magnez i siarkę, a z mikroelementów mangan i bor. Optymalne zaopatrzenie w mangan wpływa na prawidłowy rozwój roślin, większą zawartość skrobi i witaminy C oraz zmniejsza podatność roślin na choroby, tj. parcha zwykłego, rizoktoniozę i zarazę ziemniaka. Krytyczna faza niedoboru manganu pojawia się bardzo wcześnie, bo już w okresie tworzenia łodyg i liści, a potęguje się w okresie zawiązywania bulw. Ziemniak jest również wrażliwy na niedobór cynku.

dr hab. Marzena S. Brodowska, prof. uczelni

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie