Nawożenie kukurydzy

Nawożenie kukurydzy

Kukurydza należy do roślin charakteryzujących się wysoką produktywnością, co jest głównie związane z przeprowadzaniem efektywnego procesu fotosyntezy typu C₄. Dynamika wzrostu tej rośliny uzależniona jest w dużym stopniu od odpowiedniego zaopatrzenia w podstawowe makro- i mikroskładniki. Kukurydza charakteryzuje się dużymi potrzebami pokarmowymi. Roślina ta z plonem 1 tony ziarna z odpowiednią ilością słomy pobiera z gleby średnio 29 kg N, 13 kg P₂O₅, 33 kg K₂O, 9 kg MgO i 8 kg CaO.

Nawozy naturalne w uprawie kukurydzy

W nawożeniu kukurydzy ważną rolę odgrywają nawozy naturalne, zwłaszcza na glebach lekkich kompleksu żytniego, słabego, gdzie uprawa kukurydzy wiąże się ze znacznymi ubytkami materii organicznej w glebie. Regularne stosowanie nawozów naturalnych prowadzi do poprawy właściwości gleby oraz umożliwia uzupełnienie strat materii organicznej, co skutkuje zwiększeniem zasobności gleby w składniki mineralne oraz wzrostem ilości korzystnej mikroflory glebowej. Stosowanie nawozów naturalnych zwiększa również zdolność gleby do magazynowania wody, co jest niezwykle istotne w okresach suszy.

W uprawie kukurydzy na ziarno w okresie jesiennym można wnosić obornik lub gnojowicę. W przypadku kukurydzy kiszonkowej, która jest uprawiana w plonie wtórnym, obornik może być stosowany przed orką siewną wykonaną pod międzyplon. Dawka tego nawozu naturalnego wynosi najczęściej od 20 do 30 t/ha. Źródłem składników pokarmowych w uprawie tej rośliny jest także gnojowica, którą zaleca się stosować w okresie jesiennym,  a w przypadku gleb lżejszych w okresie wczesnowiosennym w dawkach 80 – 100 m³/ha, przy czym jesienią aplikuje się dawki wyższe, zaś na przedwiośniu – niższe.

Jak pobierane są składniki pokarmowe przez kukurydzę?

Nawożenie kukurydzy w dużym stopniu zależy od pobierania składników pokarmowych przez roślinę. W początkowych fazach rozwojowych kukurydza pobiera niewielkie ilości składników pokarmowych, zaś intensywne pobieranie rozpoczyna się w momencie osiągnięcia przez roślinę fazy 7 – 8 liści i następnie stopniowo wzrasta.  Intensywne pobieranie azotu rozpoczyna się kilka dni przed kwitnieniem i rośnie aż do momentu dojrzewania roślin. W okresie od kwitnienia do pełnej dojrzałości kukurydza pobiera ponad połowę azotu. Pobieranie tego makroskładnika zależy od temperatury i ulega ograniczeniu w temperaturach poniżej 5 ºC, co w początkowym okresie wzrostu prowadzi do zahamowania rozwoju roślin. Maksimum pobierania potasu przypada na okres kwitnienia roślin, a po tym okresie zapotrzebowanie kukurydzy na ten składnik pokarmowy ulega zmniejszeniu. Pierwiastek ten wpływa na fotosyntezę i transport asymilatów oraz zwiększa odporność roślin na stresy abiotyczne i biotyczne.

W uprawie kukurydzy dawki aplikowanego azotu i potasu powinny być dostosowane do rzeczywistych potrzeb rośliny, bowiem nadmiar azotu może prowadzić do opóźniania wytwarzania i dojrzewania kolb, zaś nadmiar potasu, w przypadku uprawy kukurydzy na kiszonkę, może przyczyniać się do wysokiej zawartością tego składnika w paszy. W porównaniu do azotu i potasu kukurydza wykazuje mniejsze zapotrzebowanie na fosfor. Pierwiastek ten wpływa na rozwój systemu korzeniowego, wykształcenie ziarna oraz dojrzewanie roślin. Ograniczenie pobierania fosforu często obserwowane jest wiosną, gdy w czasie wschodów oraz w początkowym okresie rozwoju roślin temperatura w glebie jest niższa niż 12 ºC.

Z makroelementów duży wpływ na wzrost i rozwój kukurydzy odgrywa również magnez i wapń, przy czym kukurydza jest jedną z nielicznych roślin pobierających więcej magnezu niż wapnia. Magnez wpływa na proces kwitnienia i zapylania, stąd też w warunkach jego niedoboru dochodzi do ograniczenia zawiązywania kolb i pogorszenia ich zaziarnienia. Z mikroelementów w uprawie kukurydzy istotną rolę odgrywa cynk, bor oraz miedź. Zaopatrzenie kukurydzy we wszystkie niezbędne makro- oraz mikroskładniki jest szczególnie ważne w uprawie roślin w monokulturze, ponieważ w każdym sezonie wegetacyjnym wynoszą one z plonem duże ilości składników pokarmowych.

Nawożenie mineralne kukurydzy

Kukurydza wykazuje wysokie potrzeby pokarmowe w stosunku do potasu. W uprawie roślin na ziarno dawki potasu wynoszą od 60 kg K₂O/ha na glebach ciężkich, żyznych i zasobnych w składniki pokarmowe (przy zakładanym plonie 4 – 5 t/ha) do 120 kg K₂O/ha na glebach lekkich, mało zasobnych przy zakładanym plonie 6 – 7 t/ha. Natomiast w uprawie kukurydzy na kiszonkę dawki potasu wahają się w przedziale od 80 kg K₂O/ha na glebach ciężkich, żyznych i zasobnych w składniki pokarmowe (przy przewidywanym plonie 10 – 12 t/ha) do 160 kg K₂O/ha na glebach lekkich, mało zasobnych przy przewidzianym plonie na poziomie 16 – 18 t/ha.

W uprawie kukurydzy na ziarno dawki fosforu wynoszą od 40 kg P₂O₅/ha na glebach ciężkich, żyznych i zasobnych w składniki pokarmowe (przy zakładanym plonie 4 – 5 t/ha) do 100 kg P₂O₅/ha na glebach lekkich, mało zasobnych przy zakładanym plonie 6 – 7 t/ha oraz na glebach średnich, średnio zasobnych (przy zakładanym plonie 8 – 10 t/ha). W przypadku uprawy kukurydzy na kiszonkę zalecane dawki fosforu mieszczą się od 30 kg P₂O₅/ha na glebach ciężkich, żyznych i zasobnych w składniki (przy zakładanym plonie 10 – 12 t/ha) do 130 kg P₂O₅/ha na glebach lekkich, mało zasobnych przy plonie 16 – 18 t/ha.

Nawozy fosforowe i potasowe najlepiej wysiewać w okresie jesiennym, zaś w przypadku uprawy kukurydzy na kiszonkę w plonie wtórnym – przed siewem. Z nawozów fosforowych zalecane jest stosowanie superfosfatów, a z nawozów potasowych – siarczanu potasu lub wysokoprocentowych soli potasowych. Przy stosowaniu nawozów wieloskładnikowych w uprawie kukurydzy, ze względu na prawie 3-krotnie większe pobranie potasu w odniesieniu do fosforu, należy aplikować nawozy o szerszym stosunku P:K mieszczącym się w granicach od 1:3 do 1:2,7.

Dawki zastosowanych w okresie wiosennym nawozów mineralnych zależą od wcześniejszej aplikacji nawozów naturalnych, rodzaju gleby i jej żyzności, jak również od przewidywanego plonu ziarna czy też przewidywanego plonu suchej masy w przypadku uprawy kukurydzy na kiszonkę. Przy jesiennej aplikacji nawozów naturalnych w okresie wiosennym składniki mineralne należy uzupełnić w ilości 50% całkowitych zalecanych dawek azotu, fosforu i potasu.

W uprawie kukurydzy ważnym składnikiem plonotwórczym jest azot. W przypadku kukurydzy na ziarno dawki azotu mieszczą się w przedziale od 100 kg N/ha na glebach lekkich, które charakteryzują się małą zasobnością w składniki pokarmowe (przy zakładanym plonie 4 – 5 t/ha) do 160 kg N/ha na glebach ciężkich, żyznych i zasobnych przy plonie na poziomie 8 – 10 t/ha. W uprawie kukurydzy na kiszonkę dawki azotu powinny wynosić od 100 kg N/ha na glebach lekkich, mało zasobnych (przy zakładanym plonie 10 – 12 t/ha) do 180 kg N/ha na glebach ciężkich przy plonie 16 – 18 t/ha.

Pobieranie azotu przez kukurydzę w znacznym stopniu uzależnione jest od temperatury. W temperaturze poniżej 5 ºC jest ono wyraźnie ograniczone i wzrasta przy temperaturze powyżej 15 ºC. W związku z tym, że kukurydza charakteryzuje się wolnym tempem wzrostu, szczególnie w początkowych fazach rozwojowych, w uprawie tej rośliny z nawozów azotowych dobrze sprawdzają się nawozy wolno działające zawierające amidową lub amonową formę azotu (mocznik oraz saletra amonowa), które umożliwiają dostępność azotu dla roślin przez cały okres wegetacji. Z kolei na glebach o odczynie zasadowym można stosować siarczan amonu należący do nawozów fizjologicznie kwaśnych.

Podział dawki azotu zależy przede wszystkim od rodzaju gleby, na której uprawiana jest kukurydza. Na glebach o dobrze rozwiniętym kompleksie sorpcyjnym nawożenie azotowe zalecane jest w całości przed siewem roślin. Natomiast w przypadku gleb lżejszych zaleca się stosować od 30 do 50% dawki azotu przed siewem roślin, zaś pozostałą część tego składnika pokarmowego należy aplikować pogłównie do momentu osiągnięcia przez rośliny wysokości (20 – 30 cm), przy której możliwy jest jeszcze do wykonania zabieg nawożenia roślin.

Efektywne wykorzystanie azotu przez kukurydzę w dużym stopniu uzależnione jest od odpowiedniego zaopatrzenia roślin w siarkę, której roślina ta pobiera średnio od 30 do 40 kg z ha. W przypadku uprawy kukurydzy bez zastosowanego wcześniej nawożenia organicznego należy wnieść siarkę w ilości od 1/5 do 1/8 zalecanej dawki azotu.

W uprawie kukurydzy ważne jest również odpowiednie zaopatrzenie roślin w magnez i wapń oraz w niezbędne mikroelementy, a mianowicie cynk, mangan, bor i miedź. Kukurydza na każdą tonę ziarna z odpowiedną ilością słomy pobiera 10 kg MgO i 10 kg CaO oraz 85 g cynku, 110 g manganu, 11 g boru i 14 g miedzi. Natomiast z plonem 10 t zielonki pobiera ona 12 kg MgO i 20 kg CaO oraz 150 g cynku, 150 g manganu, 17 g boru i 13 g miedzi.

Magnez i wapń zaleca się wnosić doglebowo w okresie jesiennym, bądź też wiosennym, natomiast mikroskładniki można aplikować w nawożeniu startowym w trakcie siewu kukurydzy dolistnie, najczęściej w fazie 6 – 8 liści. W przypadku braku nawożenia organicznego w okresie jesiennym wiosenne nawożenie magnezem powinno wynosić od 75 do 100% potrzeb pokarmowych roślin. W uprawie kukurydzy na glebach charakteryzujących się niską zasobnością w przyswajalne formy magnezu zalecane jest zwiększenie dawki magnezu w celu zwiększenia zasobności gleby w ten składnik pokarmowy do zasobności średniej. Przy uprawie roślin na glebach o bardzo wysokiej lub wysokiej zasobności w magnez można zrezygnować z doglebowej aplikacji tego makroskładnika, bądź też w dużym stopniu ją ograniczyć i wykonać dokarmianie pozakorzeniowe magnezem.

Mikroelementy w uprawie kukurydzy

Poza nawożeniem doglebowym istotną rolę w uprawie kukurydzy odgrywa dokarmianie pozakorzeniowe, a zwłaszcza profilaktyczne dostarczanie roślinom wszystkich niezbędnych mikroelementów, których niedobór w dużym stopniu wpływa na pogorszenie rozwoju roślin. Profilaktyczne dokarmianie pozakorzeniowe kukurydzy jest ważne zwłaszcza w intensywnej uprawie roślin, często przy braku nawożenia obornikiem, jak również w warunkach odczynu gleby, który jest niesprzyjający do pobierania przez rośliny mikroelementów.

W uprawie kukurydzy ważną rolę odgrywa cynk. Przy stosowaniu cynku w formie oprysku gleby, bezpośrednio po siewie, bądź też po wschodach roślin, w fazie do 3 – 4 liści, zalecana dawka tego pierwiastka, w zależności od warunków glebowych, wynosi w granicach od 0,5 do 1,5 kg Zn/ha. W przypadku gdy nie zastosowano cynku na początku wegetacji roślin, bądź też należy zwiększyć zawartość tego mikroelementu w roślinach zalecane jest dostarczenie go w formie dolistnej aplikacji już od fazy 4 liści. Przy dokarmianiu dolistnym wykorzystywane są formy chelatowe cynku oraz siarczan i azotan cynku. Aplikacja pozakorzeniowa cynku w późniejszej fazie rozwojowej wymaga zastosowania szybciej działającej formy tego pierwiastka. W tym wypadku dobrze jest aplikować szybko działającą chelatową formę cynku. W powyższym okresie zalecane jest od 300 do 500 g Zn/ha, w jednym lub dwóch zabiegach dokarmiania pozakorzeniowego.

Cynk wpływa na lepsze wykorzystanie azotu przez rośliny oraz bierze udział w syntezie białek. Zwiększa również odporność roślin na choroby i suszę, jak również decyduje o budowaniu plonu ziarna, długości kolb oraz masie tysiąca ziaren. Cynk wydłuża również aktywność fotosyntetyczną liści. Niedobór cynku wiąże się z opóźnianiem wyrzucania wiech i kwitnienia kukurydzy, co prowadzi do zmniejszenia plonu ziarna.

W uprawie kukurydzy poza cynkiem ważną rolę odgrywa również bor. Podobnie, jak w przypadku cynku, dokarmianie pozakorzeniowe kukurydzy borem zalecane jest już od fazy 4 – 6 liści. Bor wpływa na rozwój generatywny roślin oraz ilość zawiązywanych ziarniaków w kolbie. Oddziałuje na prawidłowe zapylenie i wypełnienie kolb ziarnem oraz zwiększa sztywność łodyg, między innymi w efekcie wpływu na wiązanie wapnia w strukturach ścian komórkowych. Ogranicza wylegania roślin oraz chroni je przed atakami szkodników. Niedobór tego pierwiastka przyczynia się do zakłócenia kwitnienia roślin, prowadzi również do słabego i nierównego nalewania ziarna, a w konsekwencji obniża plonowanie. Przy deficycie boru kolby kukurydzy są nieregularnie uziarnione (tzw. guzikowatość), widoczny jest również nieregularny przebieg rzędów.

Z mikroelementów w uprawie kukurydzy istotne znaczenie ma także aplikacja miedzi, manganu, żelaza i molibdenu, które wpływają na stabilizację plonu roślin. Miedź poprawia efektywność pobierania przez roślinę azotu, jak również wpływa na proces zapylenia oraz na prawidłowy rozwój ziaren i kolb. Mangan natomiast oddziałuje na rozwój systemu korzeniowego oraz za przebieg fotosyntezy. Żelazo bierze udział w fotosyntezie i oddychaniu roślin oraz analogicznie jak molibden uczestniczy w metabolizmie azotowym. Molibden poza tym wpływa na wbudowywanie fosforu w struktury organiczne, a także na zwiększenie zawartości białka w ziarniakach.

dr hab. Marzena S. Brodowska, prof. uczelni

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie