Bioróżnorodność w hodowli bydła – polska czerwona 

Hodowla bydła

Za ogólną definicję bioróżnorodności przyjmuje się zróżnicowanie życia na wszelkich poziomach jego organizacji, obejmujące zróżnicowanie genów, gatunków i ekosystemów. Na bioróżnorodność składają się bogactwo gatunkowe (czyli liczba gatunków) oraz proporcje ich występowania. Im bardziej wyrównane proporcje tym biocenoza jest bogatsza.

Dlatego też Państwowy Instytut Badawczy przy Instytucie Zootechniki w Balicach od przeszło 20 lat prowadzi szereg programów ochrony zasobów genetycznych ras rodzimych . Obecnie program ten obejmuje 4 rasy rodzime bydła. To polska czerwona, polska czerwono-biała, polska czarno biała oraz białogrzebieta.

Udział w programie jest dobrowolny, jednak przystąpienie do niego umożliwia hodowcy ubieganie się o przyznanie płatności w ramach pakietu “Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie”  Działania rolno-środowiskowo-klimatycznego w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach 2014-2020. Szczegółowe informacje znajdują się na stronie www.arimr.gov.pl

Cykl ten ma na celu przybliżenie każdej z ras i poszerzenie możliwości, jakie niesie za sobą ich hodowla. Na pierwszy ogień – rasa bydła polska czerwona.

Polska czerwona – historia rasy

Wywodzi się od małego dzikiego bydła brachycerycznego (krótkorogiego), żyjącego we wschodniej części Europy Środkowej i w Skandynawii. Po raz pierwszy została opisana w 1901 roku, a w 1913 wydano pierwszą księgę rodowodową tej rasy. W okresie międzywojennym rasa bydła polska czerwona stanowiła 25% krajowej populacji bydła. Wyróżniano wówczas 3 odmiany tej rasy: podgórską, dolinową i  śląską.

Po II wojnie światowej, jeszcze pod koniec lat sześćdziesiątych, było w Polsce około 2 mln bydła czerwonego, co stanowiło 18% pogłowia. Z czasem było ono krzyżowane z innymi rasami i wypierane na rzecz choćby polskiej czarno-białej. Jednak pod koniec 1975 r. na terenie ówczesnego woj. nowosądeckiego udało się utworzyć rejon zachowawczy hodowli bydła polskiego czerwonego, obejmujący ok. 55 tys. krów. Rolnicy, utrzymujący wyłącznie krowy tej rasy, otrzymywali dotację równoważącą 100 l mleka od sztuki rocznie, mieli zapewnione bezpłatne usługi inseminacyjne (lub krycie naturalne) oraz bezpłatną ocenę użytkowości. Działania te zapewniły ciągłość pracy hodowlanej w najtrudniejszym dla tej rasy okresie.

W 1982 r. wraz ze zniesieniem rejonizacji ras uległ likwidacji rejon zachowawczy hodowli bydła polskiego czerwonego oraz zniesione zostały wszystkie formy pomocy dla hodowców bydła tej rasy. Spowodowało to dalszy spadek liczebności populacji tego bydła w wyniku wypierania go przez bardziej wydajne rasy oraz krzyżowania uszlachetniającego z importowanym bydłem czerwonym. Dzięki zaangażowaniu ludzi, którym zależało na ocaleniu rodzimej rasy czerwonej, podjęto działania zmierzające do stworzenia rezerwy genetycznej tej rasy i zachowania dotychczasowego genotypu. Od 1994 r. Małopolskie Towarzystwo Hodowców Bydła zwracało się kilkakrotnie do Ministerstwa Rolnictwa o zaakceptowanie i rozpoczęcie realizacji Programu ochrony zasobów genetycznych bydła polskiego czerwonego, który zaczął działać od 1999 r.

Polska czerwona – charakterystyka

Polska czerwona jest jedną z nielicznych autochtonicznych ras europejskiego bydła czerwonego. Odznacza się ono właściwościami takimi jak:

  • duża odporność i zdrowotność,
  • długowieczność,
  • bardzo dobra płodność,
  • lekkie porody,
  • duża żywotność cieląt
  • łatwość ich odchowu,
  • wysoka wartość biologiczna mleka.

Istotne znaczenie ma też doskonałe przystosowanie do trudnych warunków środowiska, niewybredność w doborze pasz, zdolność do ograniczania wydajności umożliwiająca przetrwanie sezonowych niedoborów paszowych, jak też dość szybkie regenerowanie utraconej kondycji. Wśród cech budowy należy wyróżnić silne nogi i twarde, mocne racice. Cechy te powodują, że bydło tej rasy jest dobrze przystosowane do podgórskich i górskich warunków bytowania i produkcji.

Ponadto, wyróżnia się ważnymi jakościowo cechami mleka:

  • wysoką zawartością białka, tłuszczu i suchej masy,
  • wysoką wartością biologiczną
  • dużą przydatnością do celów serowarskich.

Także mięso jest wysokiej jakości i o prozdrowotnych właściwościach. W strukturze rolnej drobnych gospodarstw położonych na obszarach, gdzie naturalne warunki nie sprzyjają intensywnemu systemowi produkcji rolnej, bydło polskie czerwone, dostarczające produktów wysokiej jakości oraz charakteryzujące się określonymi cechami zdrowotnymi i przystosowawczymi, może wpłynąć na poprawę efektywności ekonomicznej gospodarstw rodzinnych. W tych bowiem warunkach rasy intensywne nie mogą wykazać swych dużych walorów użytkowych, a tym samym nie zapewniają lepszej opłacalności produkcji. Wartościowe cechy bydła polskiego czerwonego są związane z założeniami genetycznymi ich protoplastów i stanowią, między innymi, o dużej przydatności tego bydła dla zachowania bioróżnorodności gatunku. Konieczność ochrony zasobów genetycznych tej rodzimej rasy wynika również z jej wartości dla narodowej kultury rolniczej. Stanowi ona cenny materiał dla rolnictwa ekologicznego, nie tylko w znaczeniu biologicznym, ale także krajobrazowym i etnograficznym.

Polska czerwona – wzorzec rasy

wysokość w krzyżu: optymalny wzrost pierwiastki 128–132 cm, krowy dorosłej 131–136 cm, buhaja dorosłego 133–142 cm

sylwetka: kształt ciała zbliżony do prostokąta

umięśnienie: profile mięśni dobrze zaznaczonego o cechach charakterystycznych dla rasy polskiej czerwonej

głowa i szyja: głowa delikatna, szyja długa bez wyraźnego fałdu na podgardlu

barki: płasko umięśnione, dobrze przylegające łopatki, wyrostki grzbietowe kręgosłupa lekko wystające ponad łopatki

klatka piersiowa: dobrze wysklepiona, nieco szersza w części tylnej, żebra płaskie, ukośnie i szeroko rozstawione, połączone łagodnie z łopatkami

brzuch: głęboki i pojemny

grzbiet: prosty i mocny, prosta i szeroka partia lędźwiowa, umięśnienie płaskie lub lekko wypukłe

zad: lekko nachylony, długi, szeroki, płasko umięśniony, nisko osadzona nasada ogona

nogi: silne, prawidłowo zbudowane i ustawione, o silnej kości i wyrazistych stawach, lekko skątowane, wysoka piętka racicy, racica lekko rozwarta

wymię: pojemne, zawieszenie tylne wysokie i szerokie, zawieszenie przednie wysunięte do przodu, dobrze połączone z powłokami brzusznymi, o cienkiej skórze, delikatnie owłosione, z wyraźnie zaznaczonymi żyłami mlecznymi, równomiernie rozwiniętymi ćwiartkami, strzyki centralnie rozmieszczone na ćwiartkach, pionowo ustawione, cylindryczne; wymię czyste bez dodatkowych strzyków i przystrzyków

wygląd ogólny: harmonijna, proporcjonalna, szlachetna budowa, skóra cienka, wyraźnie rysujący się kościec, umięśnienie właściwe dla rasy, temperament żywy, u buhajów budowa wykazująca wyraźne cechy męskie, wigor, siłę; skóra cienka, profile mięśni dobrze zaznaczone, drugorzędne cechy płciowe wyraźnie zaznaczone

umaszczenie: jednolite – od jasnoczerwonego, poprzez wiśniowy aż do brunatnego, dopuszczalne niewielkie jasne lub białe odmastki na brzuchu lub wymieniu; ciemne racice i nozdrza, dopuszczalna jasna śluzawica, jasne rogi z ciemnymi końcami

średnia wydajność mleczna: wskazane byłoby, aby średnia wydajność mleczna populacji chronionej wynosiła 3,5–4,5 tys. kg za laktację, przy zawartości tłuszczu ponad 4,0% i białka ok. 3,5%

Zobacz nasz artykuł: Żywienie bydła mlecznego

Polska czerwona – liczebność

Rasa bydła polska czerwona

Liczebność populacji bydła polskiego czerwonego objętego oceną użytkowości mlecznej wynosiła w 2001 r. blisko 1000 krów, z czego tylko niewielka część była utrzymywana w stadach zachowawczych. Tak niska liczebność populacji spowodowała, że ta cenna rodzima rasa bydła była nadal zagrożona wyginięciem, jednak wprowadzenie Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004–2006 oraz na lata 2007–2013 przyczyniło się do gwałtownego wzrostu liczby stad i zwierząt objętych programem ochrony. Było to spowodowane podniesieniem kwoty rekompensaty, co poprawiło opłacalność utrzymania rasy polskiej czerwonej.

Hodowla bydła rasy polska czerwona – podsumowanie

Należy pamiętać, że prace hodowlane są prowadzone w kierunku zachowania typowych cech funkcjonalnych tego bydła, takich jak: duża odporność i zdrowotność, dobra płodność, lekkie porody, duża żywotność cieląt i łatwość ich odchowu. Cały czas należy zwracać uwagę na poprawę budowy wymienia i użytkowość mleczną, przy zachowaniu wysokiej wartości biologicznej mleka oraz cech umięśnienia charakterystycznych dla bydła polskiego czerwonego.

Zobacz też inne nasze artykuły na temat hodowli bydła: Mykotoksyny w paszy oraz Pasożyty wewnętrzne bydła.