Makro i mikroelementy w żywieniu trzody chlewnej

Do makroelementów u trzody chlewnej zaliczamy:

• wapń (Ca),
• fosfor (P),
• sód (Na),
• potas (K),
• magnez (Mg),
• chlor (Cl)
• siarkę (S)

Ich stężenie w organizmie przekracza 50 mg/kg masy ciała, natomiast mikroelementy, nazywane pierwiastkami śladowymi, występują w tkankach zwierzęcych w ilościach mniejszych i są to:

• żelazo (Fe),
• mangan (Mn),
• cynk (Zn),
• kobalt (Co),
• selen (Se),
• chrom (Cr),
• jod (J),
• molibden (Mo),
• nikiel (Ni),
• fluor (F),
• krzem (Si),
• wanad (V),
• cyna (Sn),

Minerały podlegają ciągłej wymianie w organizmie zwierzęcia, „usuwane” są razem z kałem i moczem, są także składnikiem mleka loch karmiących. Dlatego też nie możemy zapominać o ciągłym ich dostarczaniu zwierzętom w odpowiadających ich zapotrzebowaniu ilościach. Należy także pamiętać o właściwych proporcjach, uwzględniając fazę cyklu produkcyjnego zwierzęcia (locha karmiąca, prosięta, młodzież), status zdrowotny oraz ich działanie antagonistyczne względem siebie. Uwzględniając te czynniki pamiętajmy, że zbyt duża ilość minerałów może w równym stopniu zaszkodzić tak jak ich niedobór. Warto mieć wiedzę o znaczeniu pierwiastków dla organizmu zwierzęcia oraz objawach   schorzeń wywołanych przez ich niedobory bądź zbyt duże stężenie.

Makroelementy

Wapń i fosfor – powinny być zawsze uwzględniane razem z racji ich antagonizmu oraz dlatego, że są one najważniejszymi pierwiastkami niezbędnymi do prawidłowego rozwoju zwierząt, przede wszystkim do budowy kości i zębów. Wapń dodatkowo utrzymuje szczelność ścian naczyń krwionośnych, oraz krzepliwość krwi. Fosfor warunkuje prawidłowy przebieg przemiany materii w mięśniach. Magazynowane są w kościach tak aby w przypadku niedoboru mogły być szybko zbilansowane przez organizm. Stosunek tych pierwiastków (Ca:P) powinien wynosić 1,2:1–1,5:1. Zbyt duże stężenie wapnia powoduje ograniczenie wchłaniania cynku oraz manganu, pogarsza wykorzystanie paszy, może też być przyczyną gorszych przyrostów prosiąt. Za wysokie stężenie fosforu osłabia kości młodych zwierząt (może prowadzić do ich degeneracji) oraz może doprowadzić do ograniczenia wchłaniania żelaza i magnezu. Pierwszym objawem zachwiania gospodarki wapniowo fosforowej jest krzywica prosiąt oraz osteoporoza loch wysokoprodukcyjnych. Należy pamiętać też, że fosfor dostarczany w paszy pochodzenia roślinnego najczęściej występuje w postaci fitynowej (50% – 80%), a jego  wchłanialność to 12% – 45%.

Magnez – składnik tkanki kostnej, mięśniowej i nerwowe, W tkance kostnej zawarte jest około 70% całego magnezu zgromadzonego w ciele. Niedobory tego pierwiastka, prowadzą do zahamowania wzrostu, ograniczenia wykorzystania paszy oraz do nadmiernego odkładania się wapnia w kościach.  Jest aktywatorem wielu reakcji enzymatycznych takich jak fosforylacja, jest niezbędny w syntezie białek, w metabolizmie węglowodanów, w oddychaniu tkankowym i wielu innych funkcjach. Do niedoborów dochodzi często i objawiają się one nerwowością zwierząt. Spowodowane są przez nagminny niedostatek tego pierwiastka w glebie, który odbija się na jego niskiej zawartości w płodach rolnych. Wchłanialność Mg to 60%, a dzienne zapotrzebowanie świń na ten pierwiastek wynosi 5–10 g dla loch karmiących i 2–3 g dla innych grup wiekowych.

Sód – reguluje ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych a także odgrywa rolę w przekazywaniu impulsów nerwowych i absorpcji składników pokarmowych z układu jelitowego. Jest łatwo wchłaniany z przewodu pokarmowego, natomiast nadmiar sodu wydalany jest z moczem w formie chlorku sodu. Niedobór sodu wpływa na zmniejszenie wykorzystania białka i energii z paszy, co wpływa na obniżenie tempa wzrostu zwierząt. Niski poziom sodu może być przyczyną nadmiernej agresji świń prowadzącej do kanibalizmu.

Chlor – również odgrywa istotną rolę w utrzymaniu właściwego ciśnienia osmotycznego oraz równowagi kwasowo – zasadowej. Jony chloru są niezbędne do procesu wytwarzania kwasu solnego w żołądku. NaCl poprawia smak paszy, przez co zwiększa jej pobranie i strawność. Źródłem chloru w mieszankach są sole mineralne zawierające chlor (np. sól kuchenna) oraz chlorek choliny.  Dzienne zapotrzebowanie prosiąt i warchlaków na sód wynosi 0,5–1,5 g, a loch karmiących: 12–15 g.

Potas – jest składnikiem mineralnym, który wspólnie z sodem i chlorem bierze udział w regulacji ciśnienia osmotycznego, w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej, w transporcie składników odżywczych oraz tlenu i dwutlenku węgla oraz regulacji krążenia wody w organizmie. Potas jest ważnym minerałem odpowiedzialnym za pobudzenie nerwów i komórek mięśniowych. Zasadniczo nie jest wymagane podawanie dodatkowej ilości potasu do mieszanek paszowych, gdyż bogatym źródłem potasu są śruty sojowe, otręby i ziarna zbóż. Dzienne zapotrzebowanie na potas kształtuje się w granicach 2–6 g dla tuczników, 12–15 g dla loch karmiących oraz 6 g dla loch ciężarnych.

Siarka – w organizmie zwierząt występuje głównie w aminokwasach siarkowych (metionina, cystyna i cysteina) oraz innych związkach zawierających siarkę, jak np. tauryna, glutation, insulina. Niedobór siarki jest przyczyną obniżenia syntezy białka.

Mikroelementy (pierwiastki śladowe)

Żelazo – jako składnik hemoglobiny, odpowiedzialne jest za transport tlenu, wzrost komórkowy oraz utlenianie. Ponad połowa żelaza w organizmie znajduje się właśnie w hemoglobinie, reszta pozostaje w mięśniach (jest częścią barwnika mięśni – mioglobiny), błonie śluzowej układu pokarmowego kościach (część szpiku) oraz wątrobie i śledzionie. Niedobór żelaza prowadzi do upośledzenia syntezy hemoglobiny, która skutkuje niedokrwistością, wynikiem której są biegunki, gorsze przyrosty i obniżenie odporności. Niestety mleko loch nie pokrywa w pierwszych dniach życia pełnego zapotrzebowania prosiąt na żelazo. Rezerwy noworodków wystarczają na 3–4 dni, dlatego w pierwszym tygodniu ich życia koniecznie powinny otrzymać preparat żelazowy w postaci iniekcji w dawce minimum 100 mg/sztukę. Zapotrzebowanie świń na żelazo wynosi: dla lochy karmiącej 40–60 mg, dla tucznika 30–40 mg oraz dla warchlaka 15–20 mg. Żelazo pochodzące z pasz jest przyswajalne jedynie w 30%, aby poprawić jego wchłanianie należy włączyć do diety kwas askorbinowy. Inhibitorami jego wchłaniania mogą być zbyt duże ilości fosforu, kwas fitynowy, nadmiar wapnia oraz białka.

 Miedź – Jest pierwiastkiem potrzebnym do produkcji hemoglobiny oraz wielu enzymów biorących udział w procesach utleniania. Miedź jest niezbędna do przyswajania i właściwego wykorzystania żelaza, zwłaszcza przy syntezie hemoglobiny, pobudza syntezę białek co korzystnie wpływa na wskaźnik FCR. Niedobory tego pierwiastka mogą powodować gorszy wzrost, anemię, dysfunkcję układu nerwowego, zamieranie zarodków, nieprawidłowe tworzenie kości, zaburzenia w rozrodzie, obniżenie mleczności. Nadmiar miedzi (powyżej 250 mg/kg paszy) podawany przez dłuższy okres ma działanie toksyczne, natomiast dawki rzędu 100-250 mg/ kg mają istotne znaczenie w poprawie tempa wzrostu prosiąt. Stopień przyswajalności miedzi uzależniony jest od zawartości innych minerałów takich jak: molibden, siarka, żelazo. Z racji posiadania wielu antagonistów w każdym kilogramie paszy skarmianej powinno się znaleźć 5–6 mg miedzi dla osobników dorosłych, natomiast dla młodzieży – 10 mg tego pierwiastka.

Jod – skumulowany w tarczycy jest niezbędny do jej funkcjonowania, bierze udział w  procesie syntezy hormonów wydzielanych przez ten gruczoł: tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3). Jego niedobór powoduje niedoczynność tarczycy, pogarsza wskaźniki płodności i mleczności loch, poronienia oraz wypadanie sierści. Jednym z sygnałów niedoborowych jest powiększenie tarczycy, wywołane przez obecność w paszach związków  powodujących zaburzenia wchłaniania jodu. Są nimi m.in. glukozynolany obecne w rzepaku, rzepiku czy też gorczycy. Jod jest dobrze absorbowany ze wszystkich połączeń nieorganicznych, jego biodostępność to ok. 15% i jest bardzo mocno skorelowana z zawartością tego pierwiastka w glebie, roślinach oraz powietrzu.  Biodostępność jodu wynosi 10–15% i zależy od ilości tego pierwiastka w glebie, roślinach, a nawet w powietrzu.

Cynk – jeden z najważniejszych pierwiastków śladowych, jest obecny we wszystkich narządach wewnętrznych, tkankach, w nasieniu i płynach ustrojowych organizmu. Wchodzi w skład 300 enzymów i białek, uszczelnia błonę śluzową jelit, bierze udział w procesach metabolizmu białek, węglowodanów i tłuszczów. Niedobór powoduje parakeratozę  która objawia się zmianami na skórze (zgrubienia, zaczerwienienia, strupy lub ropne stany zapalne). Jego braki powodują także zmniejszony apetyt, biegunkę, zahamowanie w rozwoju i ogólne wyniszczenie organizmu. Zapotrzebowanie na cynk wzrasta w sytuacji, gdy znacznie przekroczony jest poziom wapnia w paszy. Objawem niedoborów cynku u rosnących świń jest hiperkeratynizacja skóry oraz obniżenie tempa wzrostu. Pasze powinny zawierać w 1 kg s. m. 50–100 mg cynku, uwzględniając że stosunek Zn : Ca w diecie pozostaje w optymalnych granicach 1:100–125.

Selen – razem z witaminą E, z którą pozostaje w synergii (może ją w pewnym stopniu zastąpić) jest antyoksydantem lipidów błon komórkowych a w połączeniu z białkami tworzy selenoproteiny aktywujące odpowiedź immunologiczną organizmu. Jego niedobór może powodować zwyrodnienia wątroby, niedowład kończyn i zaburzenia układu ruchu. Zbyt niska zawartość tego pierwiastka w diecie może być przyczyną zatrzymania łożyska u loch, występowania torbieli jajnikowych, mniejszego wskaźnika zapłodnień oraz mniejszej płodności. Istotny wpływ na jego przyswajalność ma poziom białka w diecie, ogólna dostępność witaminy A i E oraz zasobność dawki w siarkę i metale ciężkie. W żywieniu wyznacza się bardzo wąski margines podaży selenu gdyż 0,2 – 0,4mg/kg to dawka profilaktyczna, a powyżej 0,5mg/kg uznaje się za dawkę toksyczną.

 Mangan – jest niezbędny do prawidłowej przemiany materii ponieważ aktywuje wiele enzymów. Jego przyswajalność jest bardzo słaba: 2% do max. 15%, a jego niedobory występują najczęściej u noworodków. Prowadzą one do zaburzeń wzrostu, osłabienia kondycji, patologii układu kostno-stawowego oraz obniżonej płodności. Dawkowanie manganu w 1 kg mieszanki dla loch wynosi do 60 mg.

Kobalt – to pierwiastek odpowiadający za syntezę witaminy B12. Bierze udział w procesach krwiotwórczych i stanowi około 4% masy cząsteczki hemoglobiny. Jego niedobór powoduje anemię wskutek ograniczonego pobrania paszy i skutkuje to znacznym pogorszeniem przyrostów zwierzęcia. Pierwiastek ten występuje w śladowych ilościach w paszach pochodzenia roślinnego a jego sole są bardzo słabo przyswajalne przez zwierzę. Dlatego  kobalt powinien być suplementowany w ilości 0,1mg/kg  suchej masy paszy.

Pełna, przemyślana i dopasowana do potrzeb suplementacja mikro i makroelementów dla trzody chlewnej jest niezwykle istotna gdyż każdy z opisanych pierwiastków ma istotny wpływ na wzrost i prawidłowy rozwój zwierząt. Pamiętajmy o tym i zwracajmy uwagę na właściwą suplementację naszych minerałów. O źródłach mikroelementów, formach w jakich możemy dostarczać je zwierzętom więcej informacji w części 4 (ostatniej).

CDN…

Grzegorz Lewczuk

Product Manager Animal Nutrition