Słonecznik oleisty najlepiej plonuje na czarnoziemach i czarnych ziemiach. Dobrymi glebami są gleby brunatne oraz piaski mocno i średnio gliniaste na glinie. Słonecznik na nasiona jest uprawiany na glebach żyznych i zasobnych w składniki pokarmowe. Optymalny zakres pH mieści się w przedziale 6,6 – 7,2. W uprawie słonecznika na glebach kwaśnych wskazane jest umiarkowane wapnowanie, gdyż roślina ta nie toleruje kwaśnej gleby. Jednak należy podkreślić, że nadmiar wapnia w glebie wykazuje negatywny wpływ na wykształcenie się nasion słonecznika.
W uprawie słonecznika na nasiona ważny jest dobór odpowiedniego rejonu uprawy i rodzaju gleby, właściwe przygotowanie pola, nawożenie i regulacja zachwaszczenia. Zaleca się uprawę słonecznika po roślinach okopowych, bobowatych, motylkowatych z trawami i po zbożach. Nawozy naturalne, a zwłaszcza obornik powinien być stosowany pod inne rośliny w płodozmianie, a nie pod słonecznik, bowiem stosowanie obornika pod słonecznik opóźnia jego dojrzewanie. Jeżeli jednak zachodzi taka konieczność można zastosować około 20 t/ha dobrze przefermentowanego obornika w okresie jesiennym.
Słonecznik wykazuje wysokie potrzeby pokarmowe w stosunku do potasu. Z mikroelementów potrzebuje większych ilości boru. Z 1 toną niełupek i odpowiednią masą łodyg i liści pobiera 70 kg N, 26 kg P2O5 i 90 kg K2O.
Nawożenie fosforowe i potasowe w uprawie słonecznika
Słonecznik pobiera znacznie mniejsze ilości fosforu w porównaniu do potasu, który jednak jest niezbędny do właściwego wykształcenia nasion. Największa zawartość fosforu występuje w łodygach i koszyczku, skąd po kwitnieniu przemieszcza się do niełupek. Pobieranie fosforu przez rośliny zachodzi jednak do końca wegetacji. W związku z tym, że około 75% pobranego przez roślinę fosforu obecne jest w nasionach słonecznika pierwiastek ten jest niezbędny w nawożeniu tej rośliny.
Fosfor warunkuje prawidłowy rozwój systemu korzeniowego, wpływając na lepsze wykorzystanie składników pokarmowych. Wpływa na przebieg fotosyntezy oraz innych procesów energetycznych zachodzących w roślinie. Uczestniczy w syntezie tłuszczu i ogranicza skutki przenawożenia azotem. Dawka fosforu w uprawie słonecznika mieści się w zakresie 60 – 90 kg P2O5/ha. Nawożenie fosforowe najczęściej wykonywane jest przed orką zimową, jednak w przypadku nie zastosowania nawożenia fosforowego pod orkę zimową zalecany jest wysiew nawozów fosforowych przed siewem słonecznika. Zalecane jest również stosowanie nawozów fosforowych „pod korzeń”, co zapewnia oszczędność nawozu oraz lepszy wzrost i rozwój systemu korzeniowego słonecznika. Z nawozów fosforowych w uprawie słonecznika dobrze sprawdza się superfosfat wzbogacony. Niedobór fosforu w uprawie słonecznika objawia się słabo rozwiniętym system korzeniowy, co skutkuje pogorszeniem wykorzystania składników pokarmowych przez rośliny.
Słonecznik charakteryzuje się wysokimi potrzebami pokarmowymi w stosunku do potasu. Podobnie jak w przypadku fosforu pierwiastek ten akumuluje się w łodygach, zaś po kwitnieniu roślin w niewielkich ilościach transportowany jest do nasion. Potas wpływa na usztywnienie łodyg zapobiegając ich łamaniu w czasie dojrzewania koszyczków oraz bierze udział w przemianach asymilatów i ich transporcie, a także reguluje gospodarkę wodną i wpływa na zawartość tłuszczu w nasionach słonecznika. Zalecana dawka potasu w uprawie słonecznika mieści się w granicach od 120 do 180 kg K2O/ha. Na glebach ubogich w potas dawkę tego składnika można zwiększyć do 240 kg K2O/ha. Potas stanowi kluczowy składnik pokarmowy w uprawie słonecznika, a jego niedoborów nie można uzupełnić już w trakcie wegetacji roślin. Nawozy potasowe należy aplikować przed orką siewną. W przypadku stosowania soli potasowych zalecana jest wcześniejsza aplikacja nawozów, która umożliwi wymycie chloru w głębsze warstwy gleby, co jest bardzo ważne ze względu na dużą wrażliwość słonecznika na ten pierwiastek.
Deficyt potasu w uprawie słonecznika objawia się łamaniem się jego łodyg w czasie dojrzewania koszyczków, ze względu na zmniejszenie ich sztywności, co może zwiększyć straty podczas zbioru kombajnem. Objawy niedoboru widoczne są przede wszystkim na dolnych starszych liściach, w postaci bladozielonych przebarwień blaszki liściowej. Dochodzi również do martwicy na brzegach liści.
Nawożenie azotowe w uprawie słonecznika
Azot stanowi najbardziej plonotwórczy pierwiastek, będąc podstawowym składnikiem białek. Wpływa on na prawidłowy wzrost słonecznika. Pobieranie azotu przez rośliny rozpoczyna się od początku wzrostu. Do fazy formowania kwiatów pierwiastek ten gromadzi się w większych ilościach w liściach i łodygach, a następnie w koszyczkach. Zasadnicze pobieranie azotu kończy się przed kwitnieniem słonecznika, a po tym czasie pierwiastek ten w postaci aminokwasów przemieszcza się w roślinie. Optymalne zaopatrzenie słonecznika w azot wpływa na tworzenie dużej powierzchni liści, które dłużej pozostają zielone i nie usychają, tworzy się większa ilość kwiatów oraz w nasionach gromadzi się większa ilość białka.
W uprawie słonecznika azot należy stosować w umiarkowanych dawkach w ilościach od 60 do 80 kg N/ha, gdyż zbyt duże dawki tego pierwiastka przedłużają wegetację roślin i opóźniają dojrzewanie koszyczków i niełupek. Dodatkowo zbyt wysokie nawożenie azotowe sprzyja łamaniu się łodyg oraz przyczynia się do zmniejszenia odporności roślin na wyleganie i porażenie przez choroby grzybowe (zgniliznę twardzikową, szarą pleśń). Pierwszą dawkę nawozów azotowych powinno się aplikować w okresie wiosennym, przed uprawkami doprawiającymi rolę do siewu. Pozostałą część azotu należy stosować w fazie 4 liści słonecznika. W uprawie słonecznika azot najczęściej stosuje się w formie saletry amonowej, mocznika lub RSM. W przypadku uprawy słonecznika po okopowych na oborniku nie zaleca się stosowania azotu.
Niedobór azotu objawia się ograniczeniem wzrostu części nadziemnych i podziemnych słonecznika oraz słabszym kwitnieniem roślin. Dochodzi do zmniejszenia efektywności procesu fotosyntezy i tworzenia asymilatów. Niedobory azotu pojawiające się w trakcie wegetacji roślin można korygować stosując dolistnie mocznik, najlepiej z dodatkiem boru.
Siarka i magnez w uprawie słonecznika
Zapotrzebowanie słonecznika w stosunku do siarki jest trzykrotnie wyższe niż zapotrzebowanie roślin zbożowych i stanowi blisko 50% zapotrzebowania rzepaku na ten składnik pokarmowy. Dzięki dobrze rozwiniętemu systemowi korzeniowemu słonecznik ma możliwość wykorzystania siarki znajdującej się w głębszych warstwach gleby, niemniej jednak na glebach ubogich w siarkę zalecana jest przedsiewna aplikacja tego składnika, na przykład w formie siarczanu potasu.
Słonecznik do prawidłowego wzrostu i rozwoju wymaga również optymalnego zaopatrzenia w magnez. Całkowite zapotrzebowanie słonecznika na magnez wynosi od 30 do 50 kg/ha. Niedobór magnezu wpływa na zmniejszenie masy tysiąca nasion. Dochodzi do jasnego przebarwienia liści miedzy nerwami oraz zasychania blaszek liściowych. Należy pamiętać, że potas i magnez są antagonistami, w związku z tym nadmiar jednego z tych pierwiastków może przyczyniać się do ograniczenia pobierania drugiego.
Mikroelementy w uprawie słonecznika
W uprawie słonecznika z mikroelementów największe znaczenie ma bor. Jest on głównym mikroelementem wpływającym na kształtowanie się plonu słonecznika. Do wytworzenia 3 ton nasion roślina potrzebuje 150 g boru na 1 ha. Tylko taka ilość boru umożliwia uzyskanie wysokich plonów o dobrych parametrach jakościowych. Bor wpływa na prawidłowy wzrost organów generatywnych oraz na prawidłowy wzrost najmłodszych pędów i korzeni. Korzystnie oddziałuje na gospodarkę wodną, kwitnienie (jest odpowiedzialny za zapylanie kwiatów), oddychanie oraz wpływa na działalność tkanek merystematycznych i dystrybucję wapnia w roślinach, jak również transport składników odżywczych do organów generatywnych. Reguluje przemiany węglowodanów i zwiększa efektywność pobierania składników pokarmowych (azotu, fosforu, magnezu i wapnia). Zapotrzebowanie na bor wynosi 400 g/ha. Dlatego profilaktycznie zalecane jest stosowanie od 300 do 500 g boru na ha. Największa ilość boru pobierana jest przez rośliny w fazie 5 liści a przed pojawieniem się pąków.
Niedobory boru są najczęściej stwierdzane na glebach lżejszych lub zbyt zbitych oraz w latach z bardzo wysokimi temperaturami i małą ilością opadów atmosferycznych. Niedobory tego pierwiastka mogą wpływać na wydajność i zawartość oleju. Przy niedoborze boru dochodzi do obumierania stożka wzrostu oraz tworzenia się zdeformowanych koszyczków i wykształcania pustych nasion. Deficyt boru obserwowany jest na liściach, na których wzdłuż krawędzi powstają krzywizny, łodyga staje się krucha, dochodzi do zaburzenia w tworzeniu kwiatów, koszyczki ulegają zdeformowaniu. Przy silnym niedoborze boru nie dochodzi do wykształcenia kwiatów. Także rozrost pędów bocznych słonecznika stanowi jedną z oznak niedoboru tego mikroelementu.
Bardzo ważny w uprawie słonecznika jest również molibden. Na glebach kwaśnych mogą wystąpić objawy niedoboru molibdenu. Zalecane jest wówczas zastosowanie od 10 do 20 g tego składnika na ha w formie dokarmiania dolistnego. Słonecznik jest także średnio wrażliwy na niedobór miedzi i manganu. Niedobór miedzi objawia się blednięciem liści, zwiędłym pokrojem rośliny i zdeformowanymi kwiatostanami słonecznika.
dr hab. Marzena S. Brodowska, prof. uczelni
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
