Rzepak ozimy charakteryzuje się dużymi potrzebami pokarmowymi i nawozowymi, a w szczególności potasu i wapnia. Ważnym makroskładnikiem w uprawie rzepaku jest również siarka, która poprzez korzystny wpływ na gospodarkę azotową roślin warunkuje plon i jego parametry jakościowe. Przybliżone jednostkowe pobranie makroelementów przez rzepak ozimy wyrażone w kg przypadających na 1 tonę wytworzonych nasion z odpowiednią ilością słomy wynosi 55 – 60 kg N, 20 – 30 kg P2O5, 70 – 80 kg K2O, 5 – 8 kg Mg i 15 – 20 kg S. Z mikroelementów rzepak do prawidłowego wzrostu i rozwoju potrzebuje znacznych ilości manganu, cynku i boru, a także wymaga dokarmiania miedzią i molibdenem.
Jesienne nawożenie rzepaku ozimego
Jesienią rzepak ozimy potrzebuje mniejszych ilości składników pokarmowych, a bardziej intensywne pobieranie rozpoczyna się w okresie wiosennym, osiągając maksimum w fazie pąkowania oraz kwitnienia roślin. Największe ilości potasu w częściach nadziemnych rzepak ozimy kumuluje na początku kwitnienia, z kolei azotu i fosforu oraz wapnia i magnezu pod koniec kwitnienia. Sprawia to, że wczesną wiosną roślina ta musi pobrać z gleby ponad 200 kg K2O/ha oraz od 140 do 180 kg N/ha.
W uprawie rzepaku ozimego bardzo ważną rolę odgrywa prawidłowy odczyn gleby, który warunkuje efektywność wykorzystania składników nawozowych. Wapnowanie powinno być przeprowadzone podczas uprawy przedplonu. Na glebach zwięzłych, gliniastych i ilastych zalecane jest stosowanie szybko działających tlenkowych form wapnia. W pozostałych przypadkach wskazane jest stosowanie nawozów węglanowych, które charakteryzują się wolniejszym działaniem. W przypadku gleb ubogich w magnez zalecane jest stosowanie nawozów wapniowo-magnezowych.
Fundament pod przyszły plon
W okresie jesiennym w uprawie rzepaku ozimego istotną kwestią jest zapewnienie roślinie odpowiednich warunków do rozwoju, bowiem w tym czasie budowany jest odpowiedni fundament pod przyszły plon. U rzepaku jesienią dochodzi do wytwarzania zawiązków rozgałęzień – pędów bocznych, począwszy od fazy 5-6 liścia, jak również zawiązywanie kwiatostanów – od fazy 8 liścia, co warunkuje przyszły plon nasion. W tym czasie rzepak ozimy przygotowuje się również do niekorzystnych warunków panujących w okresie zimowym. Prawidłowo rozwinięty rzepak ozimy w okresie jesiennym powinien wytworzyć co najmniej 8, a najlepiej od 10 do 12 w pełni rozwiniętych liści, grubą szyjkę korzeniową (10 – 12 mm) oraz głęboko sięgający system korzeniowy. Taki jesienny rozwój rzepaku ozimego zapewnia dużą odporność roślin na wymarzanie oraz ich prawidłową wiosenną regenerację.
Nawożenie fosforem i potasem
Przed siewem rzepaku ozimego należy zastosować pełne nawożenie fosforem i potasem. Na glebach lżejszych, na których istnieje ryzyko wypłukania potasu, nawożenie tym składnikiem pokarmowym można zastosować w dwóch częściach, z czego od 50 do 75% całkowitej dawki przedsiewnie w okresie jesiennym, zaś pozostałą część wczesną wiosną przed ruszeniem wegetacji roślin. Podział dawki potasu na jesienną i wiosenną zalecany jest głównie na glebach o co najmniej średniej zasobności w przyswajalną formę tego składnika. Przy ustalaniu dawek fosforu i potasu należy uwzględnić zasobność gleby w ich przyswajalne formy, potrzeby pokarmowe rzepaku oraz zakładany plon, jak również ilość składników pokarmowych dostarczonych z przyoranych resztek pożniwnych czy nawozów naturalnych. Należy przy tym pamiętać, że wykorzystanie fosforu z nawozów mineralnych wynosi około 30%, a potasu około 80%. Optymalne zaopatrzenie rzepaku w fosfor i potas umożliwia odpowiednie przygotowanie rzepaku do dobrego przezimowania, gdyż na przykład niedobór potasu może obniżyć mrozoodporność roślin od 3 do 6 ºC. W okresie jesiennym dobrze rozwinięty rzepak jest w stanie pobrać nawet do 60 – 80 kg K2O z powierzchni 1 ha.
Azot w okresie jesiennym
Jesienią ważne jest również dostarczenie roślinom niewielkich ilości azotu oraz aplikacja siarki i magnezu. Z mikroelementów istotne znaczenie w tym okresie odgrywa bor. W kształtowaniu plonu rzepaku ozimego najbardziej efektywnym składnikiem nawozowym jest azot, który stanowi podstawowy składnik białek budulcowych i zapasowych. W okresie jesiennym zalecane jest przedsiewne nawożenie azotem w ilości około 40 – 50 kg azotu na 1 ha. Jesienne niedobory azotu skutkują słabym rozwojem roślin oraz znacznym obniżeniem ich mrozoodporności, zaś przy jego nadmiarze dochodzi do nadmiernego rozwoju roślin i zwiększenia w nich zawartości wody, co prowadzi do zmniejszenia ich zimotrwałości i znacznego osłabienia odporności rzepaku na choroby. Dobrze rozwinięty łan rzepaku powinien w okresie jesiennym pobrać od 60 do 80 kg N/ha. Wyższą dawkę azotu można również wnieść do gleby podczas przyorywania słomy. W przypadku braku nawożenia przedsiewnego azotem, względnie przy wystąpieniu objawów niedoboru, jeżeli nie występuje niebezpieczeństwo rozhartowania roślin, azot w formie szybko dostępnej dla roślin należy zastosować doglebowo lub poza korzeniowo po wschodach rzepaku ozimego.
Jesienne dokarmianie mikroelementami
W okresie jesiennej wegetacji rzepaku ozimego należy zadbać o prawidłowe zaopatrzenie roślin w mikroelementy, w tym między innymi w bor, który zwiększa ich odporność na mróz. Niedobór tego mikroelementu może przyczynić się do ograniczenia rozwoju systemu korzeniowego oraz powstawania w korzeniu pustych przestrzeni. Natomiast przy niedoborze molibdenu w roślinach dochodzi do nadmiernego nagromadzenia azotanów, co w znacznym stopniu zwiększa wrażliwość rzepaku ozimego na mróz. Jesienią zaleca się najczęściej wykonanie jednego zabiegu dokarmiania dolistnego w fazie 5 – 7 liści, stosując 100 – 250 g B/ha, 80 – 200 g Mn/ha i 10 – 20 g Mo/ha.
Wiosenne nawożenie rzepaku ozimego
W okresie wiosennej wegetacji rzepak ozimy należy zaopatrzyć przede wszystkim w azot, siarkę i mikroelementy, a w razie konieczności również w magnez i potas. Termin stosowania azotu, wielkość i podział dawki oraz wybór formy azotu zależy w znacznej mierze od warunków panujących w danym sezonie wegetacyjnym. W związku z faktem, że prawidłowo rozwinięty rzepak powinien większość azotu pobrać do fazy kwitnienia zalecana jest aplikacja tego składnika nawozowego w dwóch dawkach – na przedwiośniu, przed ruszeniem wegetacji oraz co najmniej na 4 tygodnie przed kwitnieniem roślin. W momencie braku opadów w okresie wiosennym drugą dawkę azotu należy przyspieszyć. W przypadku pierwszej dawki azotu zalecane jest wniesienie przynajmniej części tego składnika w formie saletrzanej łatwo dostępnej dla roślin, co umożliwia szybką regenerację uszkodzeń pozimowych, jak również odbudowę rozety liściowej. Nawożenie azotowe powinno być wsparte dostarczeniem roślinom siarki czy magnezu. W przypadku siarki ważna jest aplikacja tego składnika jeszcze przed ruszeniem wegetacji, bowiem pierwiastek ten wpływa na pobieranie i wykorzystanie azotu przez rośliny. Dawka siarki jest uzależniona od dawki azotu i najczęściej mieści się w przedziale od 1/3 do 1/4 dawki azotu.
Dokarmianie dolistne rzepaku
W prawidłowo prowadzonej strategii nawożenia rzepaku ozimego ważną role odgrywa dokarmianie dolistne roślin. Zabieg ten ma szczególne znaczenie w przypadku wystąpienia objawów niedoboru któregoś składnika pokarmowego. Przy aplikacji dolistnej należy uwzględniać zasadę, że im starsza roślina, tym niższe stężenie cieczy użytkowej wykorzystywanej do dokarmiania pozakorzeniowego, co ogranicza stosowanie wyższych dawek składników pokarmowych. W praktyce rolniczej w większości przypadków całość zapotrzebowania roślin na mikroelementy pokrywana jest w formie dokarmiania dolistnego. Z kolei z makroskładników pozakorzeniowo najczęściej stosowany jest azot, magnez i siarka, a w dalszej kolejności fosfor i potas.
Dokarmianie pozakorzeniowe azotem, głownie w postaci wodnego roztworu mocznika, stosowane jest w sytuacji wystąpienia niesprzyjających warunków do pobierania tego składnika przez system korzeniowy roślin (np. chłodna wiosna), względnie przy możliwości uzyskania wyższego plonu niż zakładany i tym samym konieczności uzupełnienia zbyt niskiego nawożenia doglebowego. Pozakorzeniowe stosowanie mocznika najczęściej przeprowadza się od fazy rozety, przynajmniej po częściowej regeneracji rzepaku po zimie, do fazy przed kwitnieniem roślin. W podobnych fazach rozwojowych zalecane jest dolistne dokarmianie roślin magnezem i siarką.
W uprawie rzepaku ozimego niezbędne jest dokarmianie roślin mikroelementami, które przeprowadza się w fazie rozety oraz pąkowania. Wyjątkiem jest słabo przemieszczający się w roślinie bor, w przypadku którego zalecana jest aplikacja w trzech terminach. Dawka tego pierwiastka w okresie wiosennym wynosi od 400 do 800 g B/ha. Z kolei dokarmianie pozakorzeniowe manganem zalecane jest w dawce 200 – 400 g Mn/ha, a molibdenem w ilości od 20 do 40 g Mo/ha. Dokarmianie dolistne rzepaku ozimego mieszaniną mikroelementową można z powodzeniem połączyć z ochroną insektycydową i/lub fungicydową.
