BOR - Znaczenie Boru w Uprawach: Kluczowy Mikroelement dla Wydajności Roślin
Bor stanowi istotny mikroelement w uprawie rzepaku, buraka cukrowego, słonecznika, konopi, lnu, tytoniu i maku, a także ziemniaka, kalafiora, kapusty, selera i pomidora. W obrębie grupy roślin bobowatych największe zapotrzebowanie na ten mikroskładnik wykazuje lucerna, koniczyna, groch i bobik. Optymalna zawartość boru w wegetatywnych częściach roślin mieści się w przedziale od 6 do 50 mg na kg suchej masy. W roślinach dwuliściennych występują wyższe ilości tego pierwiastka niż w roślinach jednoliściennych. W przypadku roślin tolerancyjnych na niedobór boru (trawy) krytyczna zawartość tego pierwiastka wynosi poniżej 10 mg/kg s.m. Dla roślin mało wrażliwych (bobowate) krytyczna zawartość boru mieści się w przedziale od 11 do 30 mg/kg s.m., a dla umiarkowanie wrażliwych (kapustowate) od 31 do 60 mg/kg s.m. Z kolei w przypadku roślin wrażliwych (komosowate) krytyczna zawartość tego pierwiastka wynosi powyżej 61 mg/kg s.m.
Warunki Optymalnego Pobierania Boru przez Rośliny: pH Gleby, Wilgotność i Straty Pierwiastka
Warunki optymalnego pobierania boru występują w zakresie pH od 5,5 do 6,5. Pobieraniu tego pierwiastka sprzyja duża zawartość materii organicznej, wilgotność gleby zbliżona do polowej pojemności wodnej oraz małe opady w okresie jesienno-zimowym, które w znacznym stopniu ograniczają straty tego składnika. Głównymi czynnikami ograniczającymi pobieranie boru przez rośliny jest z kolei jego niska zawartość w glebach, odczyn gleb lekko kwaśny, który sprzyja wymywaniu boru oraz niedobór wody, wpływający na absorpcję tego pierwiastka przez minerały ilaste.
W liściach około 50 – 90% boru zgromadzonego jest w ścianach komórkowych, gdzie towarzyszy on między innymi wapniowi. Tylko niewielka część boru pozostaje do dyspozycji struktur metabolicznych rośliny. W związku z tym rośliny z rodziny traw, które są bogate w krzem, a stosunkowo ubogie w pektyny, zawierają niewielkie ilości boru, przy jednoczesnym niskim zapotrzebowaniu na ten pierwiastek. Pozostałe rośliny jedno- i dwuliścienne mają wysokie zapotrzebowanie na bor i zawierają dużo tego pierwiastka. Wykazano, że przy dobrym zaopatrzeniu roślin w wapń niedobór boru może ulegać spotęgowaniu. Wynika to z faktu, że wapń podlega tym samym mechanizmom transportu co bor. W przypadku gatunków roślin wrażliwych na niedobór boru poziom ich wrażliwości zwiększa się w fazie kwitnienia i dojrzewania nasion.
Funkcje boru w roślinie
W roślinie bor bierze udział w budowie ściany komórkowej, głównie poprzez kontrolę włączania wapnia w struktury komórkowe, dzięki czemu zwiększa odporność roślin na wyleganie. Wpływa na syntezę pektyn, hemicelulozy i lignin. Stabilizuje błony cytoplazmatyczne, bierze udział w procesie oddychania i fotosyntezy oraz w syntezie i transporcie węglowodanów w roślinie. Kontroluje metabolizm azotowy rośliny oraz oddziałuje na tworzenie kwasów nukleinowych. Reguluje aktywność auksyn, warunkuje podziały komórek, właściwy rozwój systemu korzeniowego i prawidłowy rozwój stożka wzrostu. Największe zapotrzebowanie na ten pierwiastek występuje w młodych tkankach roślin, w których intensywnie zachodzą procesy metaboliczne. Bor wykazuje działanie antyoksydacyjne, wpływa na kwitnienie roślin i zawiązywanie owoców poprzez oddziaływanie na wzrost łagiewki pyłkowej, żywotność ziaren pyłku i zawiązywanie kwiatów. Odgrywa rolę we wzroście brodawek korzeniowych u roślin bobowatych oraz wzroście korzeni mikorytycznych. Zwiększa efektywność nawożenia roślin azotem, fosforem i potasem.
Rośliny wykazują nie tylko reakcję osobniczą na ilość dostępnego boru, ale również na termin wystąpienia niedoboru składnika. W przypadku roślin ziarnkowych charakteryzują się one zwiększonym zapotrzebowaniem na bor w fazie kwitnienia, na co wskazuje krytyczna zawartość tego składnika w roślinie, która kształtuje się na poziomie 9 mg/kg-1 s.m. Rośliny wrażliwe na niedobór tego pierwiastka swój poziom wrażliwości zwiększają również w fazie kwitnienia i dojrzewania nasion. Zwiększająca się wrażliwość organów generatywnych, przy braku reakcji organów wegetatywnych, wskazuje na szczególne zapotrzebowanie roślin na bor w fazie pojawienia się dużej ilości aktywnych akceptorów fizjologicznych zawiązków kwiatów, nasion oraz owoców.
Bor w uprawie rzepaku
Rzepak do wytworzenia 1 tony nasion z odpowiednią ilością słomy potrzebuje 60 g boru. Zabieg jesienny dokarmiania borem wykonany w fazie 5 – 6 liścia warunkuje prawidłowy rozwój roślin oraz wpływa na ich lepsze przezimowanie. Optymalne zaopatrzenie rzepaku w bor zwiększa odporność roślin na powstanie zgorzeli rdzenia korzeniowego oraz stożka wzrostu. Wiosenne dokarmianie borem zalecane jest na początku zwierania rzędów oraz w fazie pąkowania rzepaku. Pierwiastek ten zwiększa odporność mechaniczną rzepaku oraz reguluje gospodarkę wodną roślin. Redukuje pękanie łodyg w okresie wiosennym, które utrudnia przenoszenie składników pokarmowych w roślinie oraz może stanowić potencjalne miejsce do wnikania patogenów. Bor poprawia kwitnienie roślin oraz warunkuje zawiązywanie i wykształcanie nasion rzepaku. Wpływa na przemiany oraz transport węglowodanów w rzepaku, co jest szczególne istotne w fazie kwitnienia roślin. Pierwiastek ten zwiększa również efektywność nawożenia roślin makroskładnikami, takimi jak azot, fosfor, potas i magnez oraz reguluje gospodarkę wapniem.
Skutki i objawy niedoboru boru
Niedobór boru skutkuje zakłóceniem funkcjonowania rośliny, zarówno w okresie jej wzrostu wegetatywnego, jak i generatywnego, co prowadzi do obniżenia plonu użytkowego. Dochodzi również do pogorszenia jakości konsumpcyjnej lub przemysłowej produktów roślinnych. Objawy niedoboru tego pierwiastka potęgowane są niekorzystnym przebiegiem pogody w sezonie wegetacyjnym, szczególnie długotrwałymi suszami. Dla przykładu buraki cukrowe uprawiane na glebach lekkich już po kilkunastu dniach braku opadów atmosferycznych wykazują objawy niedoboru boru.
Skutkami niedoboru boru u roślin jest uszkodzenie aktywności merystemu wierzchołkowego, co objawia się zamieraniem stożka wzrostu (rozetowatość pędu), obserwowanym u buraka, lucerny siewnej, ziemniaka, grochu czy szpinaku oraz zniekształceniem liści, na przykład u palmy olejowej i kawy. Dochodzi również do osłabionej budowy ściany komórkowej, co objawia się pękaniem łodyg i ogonków liściowych (seler, kapusta chińska, burak, rzepak) oraz utraty zdolności do ochrony przed fenolami, prowadząc do uszkodzenia tkanek (brukiew, marchew). Skutkiem niedoboru boru jest hamowanie wzrostu łagiewki pyłkowej, wpływające na mniejszą liczbę zawiązywanych nasion (słonecznik, rzepak, koniczyna), opadanie owoców (jabłonie) czy zdeformowanie owoców (jabłonie, winorośl). U roślin bobowatych obserwuje się słabe kwitnienie roślin, opadanie kwiatów oraz słabe wykształcenie nasion.
Niedobór boru u rzepaku
W przypadku niedoboru boru u rzepaku dochodzi do ograniczenia rozwoju części podziemnych, co objawia się występowaniem pustych przestrzeni w korzeniach roślin, która obserwowana jest na rzepaku w okresie późnej jesieni lub wczesnej wiosny. Niedobór boru w rzepaku prowadzi do zwiększenia ilości pędów bocznych, które nie zawierają łuszczyn, ograniczenia liczby łuszczyn na pędach bocznych, a także ilości nasion w łuszczynie. Liście rzepaku ulegają zniekształceniu i zasychaniu, stają się kruche i łamliwe. Charakterystycznym objawem niedoboru boru jest łyżeczkowate podwinięcie ku dołowi blaszki liściowej, która na obrzeżach przyjmuje kolor fioletowo-czerwony.
Nadmiar boru
Nadmiar boru, głównie w początkowym okresie wzrostu roślin, może również wpływać niekorzystnie na ich wzrost i rozwój. Objawia się to między innymi bieleniem oraz brunatnieniem końców i brzegów liści starszych. Roślinami szczególnie wrażliwymi na nadmiar boru są zboża, a zwłaszcza jęczmień i pszenica. W związku z tym nie zaleca się stosowania łatwo rozpuszczalnych związków boru w uprawie roślin zbożowych.
