Żywienie bydła mlecznego – rola mikro- i makroelementów
Omawiając bilans dawki pokarmowej najczęściej na myśl przychodzą nam trzy składniki: energia, białko oraz włókno. Słusznie, gdyż tylko prawidłowo zbilansowane żywienie bydła mlecznego pozwala nam optymalnie wykorzystać potencjał zwierzęcia, uniknąć wielu problemów metabolicznych i zachować odpowiednią kondycję żywionych zwierząt.
Hodowcy posiadają coraz większą wiedzę na temat składników pokarmowych oraz źródeł ich występowania. Dlatego też coraz lepiej planują strukturę zasiewów w gospodarstwie uwzględniając kierunek produkcji. Wiedzą również, jakie problemy mogą powodować niedobory każdego z tych składników. Zaczynają zwracać uwagę na takie szczegóły, jak tempo rozkładu włókna w żwaczu, zawartość cukru w roślinach czy też jak najbardziej optymalna ilość skrobi w kiszonce. Wszystko to nie tylko dlatego, żeby „bilans się zgadzał”, lecz aby dać szansę zwierzęciu na osiągnięcie jak najlepszych wyników produkcyjnych. Niezbędne przy tym jest utrzymanie odpowiednich parametrów produkowanego surowca oraz należyty status zdrowotny stada.
Żywienie bydła mlecznego – rola mikro- i makroelementów
Pamiętajmy jednak, że bardzo często to szczegóły decydują o powodzeniu całego procesu. Niekiedy elementy niedostrzegalne na pierwszy rzut oka mają wpływ na całość, stając się czynnikiem ograniczającym dalszy rozwój. Mogą to być m.in. niedobory w żywieniu mikro- i makroelementami. Podobnie jak u ludzi żywienie mineralne staje się coraz częściej rozważanym tematem. Zaczynamy bilansować składniki mineralne pod potrzeby bytowe zwierząt, pod ich możliwości produkcyjne oraz aby zapobiegać występowaniu wielu zaburzeń i chorób. Pierwiastki pełnią wiele funkcji w ciele zwierzęcia – od budulcowych po odpornościowe, czy też regulujące procesy trawienne. Każda reakcja zachodząca w organizmie krowy odbywa się przy udziale pierwiastków i witamin.
Za co odpowiadają mikro- i makroelementy?
- prawidłowy wzrost i rozwój młodych zwierząt
- prawidłowe wskaźniki rozrodu
- prawidłowy wzrost i rozwój płodu
- wysoki poziom odporności organizmu
- obniżenie poziomu komórek somatycznych w mleku
- mniejszą ilość stanów zapalnych wymion
- ograniczenie występowania stanów zapalnych stawów, racic i skóry
- wyższe pobranie pasz objętościowych
- mniejszą ilość zaburzeń przemiany materii
- dłuższy okres i wyższą wydajność mleczną
Czynniki te wskazują na to, że aby uzyskać odpowiednie wyniki produkcyjne należy zadbać o minerały. Niestety, popełniany jest szereg błędów w żywieniu mineralnym, a im wyżej wydajna krowa, tym większe zapotrzebowanie na te składniki i mniej pomyłek, które jej organizm jest w stanie tolerować.
Ubogie żywienie bydła mlecznego – skutki
Do najbardziej karygodnych zaniedbań należy niechęć do stosowania jakiejkolwiek suplementacji mineralnej. Przyczyną takich zachowań jest brak wiedzy na temat znaczenia minerałów w żywieniu lub niekiedy wskutek oszczędności, które są oszczędnością pozorną. Niedobór minerałów szybko potrafi doprowadzić zwierzę do stanów chorobowych, których leczenie znacznie przewyższy nawet najdroższą suplementację mineralną. Długofalowo braki w żywieniu mikro- i makroelementami potrafią doprowadzić do patologicznych i nieodwracalnych zmian w ciele zwierzęcia.
Błędy w planowaniu żywienia bydła
Kolejnym problemem, z jakim borykają się gospodarstwa, jest z kolei stosowanie nieodpowiedniej suplementacji – za słabej lub zbyt obfitej oraz niedostosowanej do stanu fizjologicznego zwierzęcia. Zwierzę podczas cyklu produkcyjnego przechodzi parę newralgicznych momentów do których żywienie mineralne powinno być dostosowane:
- zasuszenie (far-off, close-up)
- szczyt laktacji
- zacielenie
- późna laktacja
Źle dobrana mieszanka mineralno-witaminowa może spowodować więcej problemów niż pożytku. W najlepszym wypadku nie przyniesie pożądanych efektów, a w najgorszym – doprowadzi do wszelkiego rodzaju schorzeń, np. zaleganie poporodowe.
Zbilansowanie żywienie bydła mlecznego
Bilans mikro- i makroelementów powinien zawsze uwzględniać oddziaływanie między pierwiastkami. Należy pamiętać o ich współdziałaniu synergicznym oraz antagonistycznym gdyż bardzo często nadmiar jednego z nich powoduje zahamowanie wchłaniania innego, np. K do Mg. Dlatego też nadmiar któregoś ze składników jest tak samo niebezpieczny jak jego niedobór. Bilans tej grupy składników pokarmowych jest niezwykle trudny i powinien być dokonywany skrupulatnie, z uwzględnieniem wielu czynników, takich jak:
- stan fizjologiczny zwierzęcia
- parametry produkcyjne
- wiek
- genetyka
- zasobność pasz objętościowych w związki mineralne
- nawożenie gleby oraz roślin skarmianych
- pora roku (warunki atmosferyczne)
Pamiętać należy także o tym, że nie ma bardziej czy mniej ważnych pierwiastków. Każdy odgrywa swoją rolę w organizmie oraz procesach życiowych zwierząt. Dlatego też koniecznym jest zwracanie uwagi na sygnały jakie samo zwierzę nam „wysyła”, gdy dochodzi do niedoborów pierwiastków.
Mikro- i makroelementy niezbędne w żywieniu bydła
Wapń (Ca) – jest podstawowym składnikiem kości, a także występuje we wszystkich tkankach i płynach ustrojowych zwierząt. Niedobór wapnia u młodych zwierząt objawia się krzywicą. W dawce pokarmowej wysoko wydajnych krów wapń powinien stanowić 0,6-1% suchej masy paszy. Wapń zawarty w kościach stanowi rezerwę wapnia dla tkanek miękkich.
Fosfor (P) – jest pod względem zawartości drugim po wapniu składnikiem kośćca, a jego niedobór powoduje zahamowanie wzrostu, zmniejszenie wydajności i płodności zwierząt.
Magnez (Mg) – występuje w organizmie zwierzęcym w znacznie mniejszych ilościach niż wapń i fosfor, jest jednak z nimi ściśle związany. Następstwem niedoboru magnezu może być choroba tzw. tężyczka pastwiskowa, występująca z reguły w okresie wiosennym, podczas skarmiania pierwszej zielonki.
Selen (Se) – jego rola dla organizmu zwierzęcego została poznana stosunkowo niedawno, bo w 1957 roku. Wcześniej w żywieniu bydła uważany był za pierwiastek toksyczny. Niedobór selenu może być przyczyną wystąpienia zwyrodnienia mięśni, biegunek u młodego bydła, obumierania płodów u krów, zatrzymania łożyska po porodzie oraz osłabienia zdolności rozpłodowych zwierząt. Ponadto wykazano, że zwierzęta cierpiące na niedobór selenu są bardziej podatne na procesy rakotwórcze. U zwierząt, które pobierają pasze z dużym niedoborem selenu częściej występują skurcze mięśni, co może doprowadzić do nagłych padnięć z powodu udaru serca.
Miedź (Cu) – występuje w organizmach zwierząt w bardzo małych ilościach. Jest niezbędna do powstawania hemoglobiny. Niedobory tego pierwiastka powodują anemię, zahamowanie wzrostu, wychudzenie, obniżenie mleczności, zaburzenia w rozrodzie, zmiany skórne i kulawizny.
Sód (Na) – w organizmie zwierzęcym znajduje się w ilości około 0,2% ciężaru ciała. Brak tego składnika obniża wykorzystanie białka i wartości energetycznej paszy oraz pogarsza apetyt. Pasze roślinne zawierają mało sodu, łatwo go jednak uzupełnić przez dodatek soli kuchennej.
Żelazo (Fe) – niedobór żelaza u bydła dorosłego występuje rzadko, jednak u cieląt występuje bardzo często. Objawy niedoboru żelaza przejawiają się zmniejszeniem łaknienia, trudnościami w oddychaniu, apatycznością, obniżoną odpornością na infekcje oraz anemią.
Cynk (Zn) – jest podstawowym składnikiem wielu enzymów, odpowiedzialnych za metabolizm węglowodanów i energii oraz syntezę białek. Cynk odgrywa dużą rolę w systemie immunologicznym oraz niektórych hormonach rozrodczych. Niedobory cynku powodują obniżenie płodności, ilości spożytej paszy, wskaźników wzrostu i reakcji odpornościowych. Bydło żywione paszą z niewielkim niedoborem cynku jest bardziej podatne na zapalenie racic.
Mangan (Mn) – występuje w organizmie zwierzęcym w małych ilościach, głównie w wątrobie. Stwierdzono jego oddziaływanie na prawidłowy przebieg funkcji rozrodczych i na rozwój kości. Jego brak powoduje występowanie cichej rui i zmniejszenie wskaźnika zapładnialności. Mangan jest jednym z najmniej toksycznych mikroelementów.
Jod (J) – znaczna jego część wchodzi w skład hormonu tarczycy, a jego niedobór powoduje wystąpienie wola tarczycowego. Zawartość jodu jest większa w roślinach z terenów nadmorskich. W żywieniu krów dodatek jodu powoduje zwiększenie spożycia pasz i podniesienie wydajności mleka, poza tym wpływa korzystnie na rozród.
Kobalt (Co) – jest konieczny do powstawania witaminy B12 w żwaczu. Stymuluje on rozwój mikroflory w żwaczu. U młodych zwierząt brak kobaltu powoduje ostrą anemię.
Poznaj też makro i mikroelementy w żywieniu trzody chlewnej
Żywienie bydła mlecznego – na co jeszcze zwrócić uwagę?
W uzyskaniu odpowiedniego bilansu pomoże mnogość systemów żywieniowych stosowanych w gospodarstwach (INRA, NRC, DLG, CVB, AFRC, NKJ). Pamiętajmy, że tylko 40% minerałów i witamin dostarczane jest z paszą objętościową, która stanowi podstawę żywienia w każdym gospodarstwie. Zawartość pierwiastków w tych surowcach jest bardzo zmienna i uzależniona jest od wielu czynników, takich jak:
- termin zbioru
- warunki pogodowe
- poziom nawożenia
- zasobność mineralna gleby
- sposób magazynowania
Ich poziom nigdy nie będzie wystarczający na zaspokojenie potrzeb i muszą być suplementowane w produktach do tego przygotowanych. Pamiętajmy, że w każdym wyprodukowanym kilogramie mleka krowa oddaje z własnego organizmu: 1180 mg Ca, 1140 mg K, 930 mg P, 500 mg Na, 130 mg Mg, 4,5 mg Zn, 0,6 mg Fe, 0,4 mg J i 0,3 mg Cu. Należy mieć to na uwadze i korzystać z norm, które mówią o zapotrzebowaniu zwierzęcia na dany pierwiastek.
Żywienie bydła – podsumowanie
Z dotychczasowych rozważań wynika, że w bilansowaniu dawki pokarmowej mikro- i makroelementy są jednakowo ważne jak pozostałe trzy grupy składników pokarmowych, tj. białko, energia i włókno. Żaden z tych składników nie powinien być pomijany. Należały w szerszym zakresie propagować wiedzę dotyczącą znaczenia mikro- i makroelementów w żywieniu bydła mlecznego. Wzbogacona pasza dla bydła pozwoli w przyszłości uzyskać lepszy wynik ekonomiczny.
Grzegorz Lewczuk
Product Manager, Animal Nutrition